Giriş:
Giriş:
Önceden EURONTROL Avrupa Ağ Operasyonları Planları’na göre Türkiye’de FRA (Free Route Airspace) uygulanması planlanıyordu. Bu uygulama iki aşamalı olup planlarla ilgili çeşitli raporlarda ilk aşaması için 2025, 2026 yılları gösterilip en son planlarda 2025 sonu gösterilmişti. İkinci aşama için de yine daha önce 2026, 2027 yılları gösterilmiş olup şu anlık 2027 olarak görünmektedir, ileride değişiklik olabilir. Bu uygulamanın ismi olarak da yakın tarihli raporlarda “FRATURK” ifadesi yer almaktaydı.
DHMİ tarafından yayınlanan son AIC (Aeronautical Infromation Circular) ile birlikte Türk Hava Sahası’nda FRA uygulanmasının ilk aşaması ile ilgili tarih ve prosedürler iyice netleşti. Uygulanmaya başlama tarihi 27 Kasım 2025. Ayrıntılar yazımızda.
FRA Kısaca Nedir?
FRA (Free Route Airspace), ilgili bölgedeki kurallar dahilinde, ATS hava koridorları/rotalarını birebir takip etmek yerine izin verilen noktalar arasında doğrudan uçuş yapılabilmesini sağlayarak rotalara esneklik sağlamak ve mesafe ve zaman açısından tasarruf sağlamak amacıyla kullanılan bir hava sahası modelidir.
FRA ile ilgili ayrıntılı bilgileri hava sahaları ile ilgili başka bir yazıda anlatılması planlanmaktadır.
Türkiye’de Mevcut ATS Rota Yapısı Hakkında Kısaca Bilgiler:
Türkiye’de mevcudiyette VOR ve RNAV esaslı ATS hava koridorları kullanılmaktadır. FRA uygulanmamaktadır.
- ATS hava koridorları ve FIR sınırları (AIRAC 2510):
Aynı zamanda, Türkiye’nin EUROCONTROL ağ operasyonları kapsamında olması ve Türkiye AIP‘sinin ENR 1.10 bölümünde belirtilen durumlar doğrultusunda, IFR uçuş planları, IFP sisteminden (EUROCONTROL IFPS) geçmektedir ve rotaların hem IFPS’den geçmesi hem de AIP‘de belirtilenler doğrultusunda, gönderilen uçuş rotalarının, EUROCONTROL RAD (Route Availability Document) [Yol Uygunluk Dokümanı] ile uyumlu olması gerekmektedir. (RAD ile uyumsuz rotalar, gerektiğinde süpervizörün onayı ile geçerli olabilir lakin normal şartlarda RAD ihlalleri, uçuş planının otomatik reddedilmesine sebebiyet verir.)
Mevcut RAD içerisinde, Türkiye ile alakalı önemli kurallardan bazıları ise, istisna olarak belirtilen noktalar ve yerler haricinde özetle şunlardır: LTAA ACC (LTAA ve LTBB FIR‘lerini yönetir.) içerisinde DCT sınırı 0 NM’dir (M tipi uçuşlar için 50 NM) ve sınırlar DCT ile katedilemez. TMA sınırları DCT verilerek katedilemez, sadece TMA içerisinde sınırsız DCT uygulanabilir.
- İlgili RAD Annex 3B DCT bölümü kısıtlaması (Rolling RAD 2509 v1.9):
Bu durumlar doğrultusunda, mevcut ATS rota yapısı ve RAD kuralları göz önünde bulundurulduğunda, bazı meydanlar arasında ne yazık ki keskin dönüşler verilmesi gerekebiliyor veya doğrudan daha kısa bir uçuş yapılabilecek iken rotanın fazla uzaması gerekebiliyor. FRA uygulanmaya başlaması ile daha serbest rotaların planlanabilmesi mümkün olacaktır.
EUROCONTROL‘ün Mevcut FRA Uygulama Öngörüleri:
2025 Yılı Sonu
2026 Yılı Sonu
2027 Yılı Sonu
FRATURK Uygulaması ve 1. Aşamanın Özellikleri:
Giriş:
Türk Hava Sahası’nda FRA uygulamasının (FRATURK) 1. aşamasıyla ilgili bilgiler, bilgilendirme amaçlı yayınlanan 2025 yılının 7 numaraları AIC A ve 11 numaraları AIC B yayınları ile (22 Ağustos 2025) yayınlanmıştır. Bu bilgilere göre FRATURK, 27 Kasım 2025‘de uygulanacaktır. (AIRAC 2512‘ye denk geliyor.) Henüz ilgili AIP değişikliklerini belirtecek olan AIP AMDT yayını yayınlanmamıştır. Bu da yayınlanınca AIP bölümlerindeki değişiklikler belki bu yazıya eklenebilir.
AIC ile Yayınlanan Bilgiler:
Aşamalar:
FRATURK‘ün iki önemli aşamada tanıtılması öngörülmektedir:
- Aşama 1 – Gece uygulanması.
- Aşama 2 – 24 saat uygulanması.
Amaç:
Avrupa Ağı içinde Free Route Airspace (FRA) uygulamasında uyum sağlamak ve yerel performans planlarını karşılamak amacıyla, Türkiye FRA uygulamayı taahhüt etmiştir. Bunun, AO (Aircraft Operators) için artan uçuş verimliliği, gelişmiş uçuş güzergâhının öngörülebilirliği ve azalan çevresel etki dâhil olmak üzere önemli faydalar sağlaması beklenmektedir.
Uygulama Bilgileri:
- Yatay sınırlar: LTAA Ankara FIR ve LTBB Istanbul FIR sınırları.
- Dikey sınırlar: FL305 – FL660
- Uygulama Zaman Aralığı: 20.00 – 02.00 UTC
Seyrüsefer Gereklilikleri:
- FRATURK uygulayan tüm hava araçları, AIP GEN 1.5 bölümünde belirtilen ekipman gerekliliklerini sağlayacaktır.
- Mevcut ATS rota ağı mevcut olmaya devam edecektir.
Uygunluk:
FRATURK sınırları içinde, yatay veya dikey olarak, rotalarının en az bir kısmını planlayan tüm overflying, arriving ve departing hava araçları, FRATURK uygulaması için uygundur.
Uçuş Planlama Prosedürleri:
- FRATURK Horizontal Entry, FRATURK Arrival Connecting, FRATURK Departure Connecting, FRATURK Intermediate ve FRATURK Horizontal Exit noktaları arasındaki segmentler, ICAO Doc 4444 PANS-ATM’e uygun olarak uçuş planının ITEM 15: Route bölümünde “DCT” ile belirtilmelidir.
- Örnek: [Entry Point] DCT [Intermediate point] DCT [Intermediate point] DCT [Exit Point]
- Bir FRATURK Intermediate point, yalnızca güzergâh üzerindeki bir radio navigation aid veya Türkiye AIP‘sinde ilgili olarak ENR 4.1 Radio navigation aids — en-route ya da ENR 4.4 Name-code designators for significant points tablolarında sütunlarda (I) olarak yayımlanmış bir 5LNC olabilir. Coğrafi koordinatlar ya da bearing and distance ile tanımlanmış, yayımlanmamış bir FRA Intermediate point kullanımı ise yasaktır.
- FPL ITEM 15: Route bölümünde: DCT konularak Ankara FIR ve Istanbul FIR arasının katedilmesi (cross-border DCT) yasaktır.
Güncellemeler:
- 31 Ağustos 2025
- Giriş bölümü güncellendi.
Ana Kaynaklar:
- DHMİ Türkiye AIP
- Türkiye AIP AMDT 2025-10
- Türkiye AIC A 2025-07 ve AIC B 2025-11
- EUROCONTROL RAD (Rolling RAD 2509 v1.9)
- EUROCONTROL FRA Uygulama Haritaları: (v9 Ağustos)
- Çeşitli tarihli EUROCONTROL Avrupa Ağ Operasyonları Planları ile ilgili dokümanlar.
Yazar Hakkında
