Uçak Kuyruk Türbülansı Wake Turbulence Category Nelerdir?

Görüntülenme: 27

Giriş:

Havacılıkta Wake Turbulence [Kuyruk Türbülansı] sınıflandırmaları, başta yatay ayrım kuralları, uçuş planı formu gibi alanlarda olmak üzere çeşitli konularda kıstas olarak kullanılmaktadır. Ayrıca bazı havacılık otoriteleri tarafından yeniden kategorilendirmeler (RECAT) düzenlenmiştir. Bu yazıda sadece sınıflandırmaları verilmiş olup yatay ayrım minimalarının başka bir yazıda anlatılması planlanmaktadır.

Wake Turbulence (WT) Tanımı:

Bu konuda kullanılan wake turbulence terimi, hava kütlelerinin doğasını tanımlayan “wake vortex” terimi yerine uçağın kanat uçlarının gerisinde üretilen döner hava kütlelerinin etkisini tanımlamak için kullanılmıştır. _{ICAO PANS-ATM 4.9}

ICAO:

ICAO Wake Turbulence Categories (WTC):

_{(ICAO PANS-ATM 4.9.1)}

Bir sonraki başlıkta belirtilenlerin haricinde kuyruk rüzgarı ayrım minimaları, sertifiye edilen azami kalkış ağırlığına göre belirlenmiş 4 gruba göre yapılır:

Kategori	Kıstas
SUPER (J)	Doc 8643 Aircraft Type Designators‘da belirtilen hava aracı tipleri.
HEAVY (H)	Doc 8643‘de SUPER olarak belirtilenlerin dışında, 136000 kg veya daha ağır hava araçları.
MEDIUM (M)	136000 kg’den hafif, 7000 kg’den ağır hava araçları.
LIGHT (L)	7000 kg veya daha hafif hava araçları.

NOT: Hava araçlarının wake turbulence kategorileri, ICAO Doc 8643 Aircraft Type Designators‘da belirtilmektedir.

NOT 2: Bazı hava araçları, sertifikasyon ağırlıklarına göre iki farklı kategoriye de girebilir. iki farklı kategoriye dahil olabilene uçakların dahil olabilecekleri kategoriler de Doc 8643‘de belirtilmektedir.

SUPER (J) Kategori Uçakların Listesi:

_{(ICAO Doc 8643 sorgu paneli (21 Ağustos 2024), ICAO Doc 8643/40 (Nisan 2012))}

A225 – An-225 Mriya – Antonov – (Güncel ICAO veritabanında yer almıyor.)
A388 – A-380-800 – Airbus
A388 – A-380-800 Prestige – Airbus

ICAO Wake Turbulence Groups:

Bu sınıflandırma ve bunlarla ilgili ayrım minimaları; ICAO Doc 4444 PANS-ATM‘ye, 15. baskıya yapılan 9. ekle eklenmiştir. İlgili ek, 19 Mayıs 2020’de onaylanmış, 5 Kasım 2020’de geçerli olmuştur.

Uygun ATS otoritesi tarafından onaylandığında, wake turbulence ayrım minimaları, wake turbulence grupları kullanılarak uygulanabilir ve uçağın kuyruk türbülansı oluşturma ve direnç özelliklerine dayanmalıdır. Bunlar öncelikle maksimum sertifikalı kalkış ağırlığına, kanat özelliklerine ve hızlara bağlıdır. Grup tanımlayıcıları aşağıdaki gibi tanımlanmıştır: _{ICAO PANS-ATM 4.9.1.2}

_{(ICAO PANS-ATM 4.9.1.2)}

ICAO Grubu	Ağırlık Kıstası	Kanat Açıklığı Kıstası
GROUP A	x ≥ 136000 kg	80 m ≥ x > 74.68 m
GROUP B	x ≥ 136000 kg	74.68 m ≥ x > 53.34 m
GROUP C	x ≥ 136000 kg	53.34 m ≥ x > 38.1 m
GROUP D	136000 kg > x > 18600 kg	x > 32 m
GROUP E	136000 kg > x > 18600 kg	32 m ≥ x > 27.43 m
GROUP F	136000 kg > x > 18600 kg	x ≤ 27.43 m
GROUP G	x ≤ 18600 kg	Yok

NOT: Hava araçlarının wake turbulence grupları, ICAO Doc 8643 Aircraft Type Designators‘da belirtilmektedir.

SUPER ya da HEAVY‘in Belirtilmesi:

SUPER ya da HEAVY kategori hava araçları ile ATS birimi arasındaki ilk radyotelefon temasında, hava aracının çağrı işaretinin hemen ardından, “super” ya da “heavy” kelimeleri dahil edilir.
Not: Group A, SUPER’e; Group B ve C, HEAVY’ye denktir. _{ICAO PANS-ATM 4.9.2}

EUROCONTROL:

RECAT-EU‘nun Gelişimi:

RECAT-EU (RECAT: Re-categorisation), 40 yılı aşkın süredir kullanılan ICAO “HEAVY”, “MEDIUM”, “LIGHT” sınıflandırmasının eksikliklerinin iyileştirilmesini amaçlamaktadır. Mevcut ICAO sınıflandırmasında aynı kategorideki kimi uçak arasında önemli boyutsal farklılıklar bulunabilmektedir. Kanat açıklığı daha kısa olup daha az wake vortex oluşturan uçaklar arasında güvenli bir şekilde daha kısa yatay ayrım yapılabilecekken, mevcut ICAO kategorilendirmesi, bu tür durumlarda fazla ayrım yapılabilmesine neden olabilmektedir. Bu durumdan dolayı çeşitli havacılık otoriteleri tarafından yerel düzenlemeler de yapılabilmektedir.

İlk zamanlarda EUROCONTROL, FAA gibi çeşitli havacılık otoritelerinin hava trafik yönetiminde bir devrim olan Airbus A380 uçağının kuyruk rüzgarı davranışlarının araştırılmasının diğer uçak modellerine de kayması ve kapsamının genişlemesiyle beraber RECAT programı ortaya çıkmıştır. EUROCONTROL RECAT-EU kılavuzu, 2015’de onaylanmıştır. Ayrıca ICAO kategorilendirmesinin iyileştirilmesi konusunda da çeşitli bildirimlerde bulunulmuştur.

EU-RECAT ile birlikte HEAVY ve MEDIUM kategorileri ikiye bölünür, bir de “SUPER HEAVY” kategorisi eklenir. Bunlara göre farklı yatay ayrım minimaları belirlenerek güvenli bir şekilde daha kısa ayrım yapılabilmesi amaçlanmaktadır. Böylelikle havaalanlarının trafik kapasiteleri artırılabilecektir. Yatay ayrım minimaları bu yazıya dahil değildir. Konuyla alakalı çeşitli örnekler, EUROCONTROL RECAT-EU kılavuzunda bulunabilir.

RECAT-EU Sınıflandırma Şeması:

_{(EUROCONTROL RECAT-EU)}

Bazı Uçak Modellerinin RECAT-EU Kategorileri:

_{(EUROCONTROL RECAT-EU)}

FAA:

Giriş:

FAA’da, ICAO wake turbulence kategorileri, B757’nin ayrı olarak değerlendirilmesiyle birlikte kullanılabilmektedir. Wake turbulence kategorileri ve B757’ye göre ayrım minimaları US AIM’de belirtilmiştir, bu yazıya dahil değildir. Ayrıca, Consolidated Wake Turbulence (CWT) olarak isimlendirilen yeniden kategorilendirme (RECAT) kullanılabilmektedir. CWT, 17 Kasım 2018 tarihli FAA ORDER JO 7110.126 de belirtilmiş, 9 Kasım 2021 geçerlilik tarihli FAA ORDER JO 7110.126B‘de değiştirilmiştir.

Consolidated Wake Turbulence (CWT):

CWT Kategorileri:

_{(FAA ORDER JO 7110.126B)}

Wake Kategorisi	Uçak Kategorileri
Category A	A388 ve A225
Category B	Pairwise Upper Heavy
Category C	Pairwise Lower Heavy
Category D	Non-Pairwise Heavy
Category E	B757
Category F	B757 hariç Upper Large
Category G	Lower Large
Category H	Upper Small – Azami MTOW: 15400 pound < x <41000 paund
Category I	Lower Small – Azami MTOW: x ≤ 15400 pound

Uçak Kategorilerine Göre Bazı Uçak Modelleri:

_{(FAA ORDER JO 7110.126B)}

Uçakların Sınıflarının Belirtildiği Bazı Kaynaklar:

ICAO Doc 8643 Aircraft Type Designators:

ICAO Doc 8643 Aircraft Type Designators dokümanı, ICAO’ya tanımlı hava araçlarının listesinin bulunduğu bir dokümandır. Hava araçlarının wake turbulence kategorileri ve grupları da belirtilmektedir. Eski baskılarında wake turbulence kategorileri bulunur fakat grupları bulunmaz.

Dokümanın basılı veya PDF biçiminin haricinde, içeriğindeki hava araçlarını barındıran veri tabanının API’si, ilgili web sitesinden alınabilir. Ayrıca bir de ücretsiz kullanılabilen bir sorgu paneli mevcuttur. Aşağıdaki bağlantıdan ulaşılabilir:

https://www.icao.int/publications/DOC8643/Pages/Search.aspx

EUROCONTROL Aircraft Performance Database:

EUROCONTROL Aircraft Performance Database, EUROCONTROL tarafından sağlanan ve uçakların çeşitli performans özelliklerinin sorgulanabileceği bir servistir. WTC ve RECAT-EU kategorilerini de belirtmektedir. Aşağıdaki bağlantıdan ulaşılabilir:

https://contentzone.eurocontrol.int/aircraftperformance/default.aspx?

FAA Order JO 7360.1:

FAA’nın Order JO 7360.1x (son harf, güncellenince değişir) yayını, ICAO Doc 8643 benzeri bir yayın olmakla beraber bazı FAA kategorilendirmelerini de içermektedir. Bu kılavuzda, hava araçlarının WTC ve CWT kategorilendirmeleri de belirtilmektedir. Aşağıdaki bağlantıdan güncel yayınlara ulaşılabilir.

https://www.faa.gov/regulations_policies/orders_notices