Giriş:
Bu yazımızda, yönlerin nasıl belirtildiği, yönler ile ilgili kavramları ve bu kavramları belirten Q kodlarını inceleyeceğiz.
Manyetik sapmayla ilgili kavramlar başka bir yazıda anlatılacaktır.
Yönlerin Belirtilmesi:
Temel Yönler – Cardinal ve Quadrantal Noktalar:
(CAE Oxford Aviation Academy – ATPL Book 10 General Navigation (2018))
Cardinal Noktalar:
- North (N) [Kuzey (K)]
- South (S) [Güney (G)]
- West (W) [Batı (B)]
- East (E) [Doğu (D)]
Quadrantal Noktalar:
- North-east (NE) [Kuzeydoğu (KD)]
- South-east (SE) [Güneydoğu (GD)]
- South-west (SW) [Güneybatı (GB)]
- North-west (NW) [Kuzeybatı (KB)]
NOT: Bu yönler genelde 45’in katı tam dereceleri belirtmek için kullanılır. Genellikle ara yönleri belirtmek belirmek için (Ör: 65° için N – NE gibi.) Cordinal ve Quadrantal ifadeler birlikte kullanılarak belirtme yapılır.
Derece – Sexagesimal [Altmışlık] Sistem:
(CAE Oxford Aviation Academy – ATPL Book 10 General Navigation (2018))
Sexagesimal [Altmışlık] sistem, saat yönünde kuzeyden sırasıyla doğu, güney, batı ve tekrar kuzey olacak şekilde açılar kullanır. Kuzey 000° ile tanımlanırsa doğu 090°, güney 180°, batı 270° olur. Son olarak kuzey tekrardan sayılırsa kuzey 360° olur. Pratikte, 000° veya 360°’nin kullanımı kişisel bir tercihtir.
Sexagesimal Pusula Örneği:
Karşılıklı [Reciprocal] Yön Hesabı:
Havacılıkta zaman zaman bir yönün tam karşıt yönünü bulmak gerekebilir. Bu durumda, düz yönün derece cinsinden sayı değerine eğer 180’den küçükse 180 eklenerek, 180’den büyükse 180 çıkartarak bulunabilir. (tam 180 nin karşısı 0 veya 360 derece eder.)
Örnekler:
- 272° yönünün karşıt yönü 272°-180°=92°
- 56° yönünün karşıt yönü 56°+180°=236°
NOT 1: Çeşitli konularda, kuzey için 0° veya 360° isimlendirmelerinin hangisinin kullanılacağı özellikle belirtilmektedir. Bu durumlar, ilgili konularla alakalı yazılarda belirtilmektedir.
NOT 2: Genellikle karışıklık olmaması amacıyla eğer sayı değeri 3 basamaklı değilse başına “0” konarak üç basamağa tamamlanır. Bunun böyle olmayacağı durumlar da olabilir ve ilgili konularda belirtilmektedirler.
Saat Yönü (Dönüş yönü belirten.):
Saat yönü, bir hareketlinin dönüş yönünü belirtmek için kullanılır. Saat yönü, analog saatlerdeki ibrelerin dönüş yönünü esas alır. Saat yönüne göre dönüşler şu şekilde ifade edilir.
- Saat yönündeki dönüş: Saat yönü(ne) [Clockwise]
- Saat yönünün tersine dönüş: Saat yönünün tersi(ne) [Counterclockwise, Anticlockwise]
Saat Yönü (Yönlendirme için kullanılan.) [O’clock direction]:
Saat yönü, zaman zaman havacılıkta kullanılabilmektedir. Genellikle VFR trafikleri yönlendirirken kullanılabilir.
Saat yönü; uçağın burnuna göre referanslı olup 12 saatten oluşan bir analog saatin tablasını, ön yüzü yukarıya bakacak şekilde yatay düzleme yatırıp saat 12’yi uçağın burnuna denk getirdiğimizde saatin sayılarının uçağa göre denk geldiği yönleri belirtir. 12 saatten oluşan bir analog saatte, saat çizgileri arasında toplam 12 aralık olduğu için her bir aralık 360°÷12=30°’dir. Bu yüzden saat yönleriyle 30° çözünürlükle yönlendirme yapılabilir.
Örnekler:
- Saat 12 yönü, tam karşıyı ifade eder.
- Saat 1 yönü, uçağın burnuna göre saat yönünde 30°’yi yani 30° sağ tarafı ifade eder.
- Saat 4 yönü, uçağın burnuna göre saat yönünde 4×30°=120° yönünü ifade eder.
- Saat 3 yönü, uçağın tam sağını (sancak) ifade eder.
- Saat 6 yönü, uçağın tam arkasını ifade eder.
- Saat 9 yönü, uçağın tam solunu (iskele) ifade eder.
Yönler ile İlgili Bazı Kavramlar:
Kavramlar verilirken, “İngilizcesi (ICAO PANS-ABC Kısaltması) [DHMİ Sözlüğü’ndeki Türkçe Karşılığı]” şeklinde belirtilmiştir. “*” ile belirtilenler, belirtilen kaynakların dışından alınmıştır veya yorumlanmıştır.
Azimuth (AZM) *[Azimut]:
*Referans meridyene göre yatay düzlemde saat yönünde ölçülen açıdır. Genellikle düzlem üzerinde açı verilirken kuzey referans alınsa da bazı astronomik veya askeri kaynaklar güneyi referans alarak açı değeri verebilir. Bazı kaynaklarda gök cisminin yüzey üzerinde iz düşümünün kuzey veya güney ile yaptığı açı değeri gibi tanımlamalar verilmiştir.
Bearing (BRG) [Kerteriz]:
Bir noktadan ya da bir noktaya ve çoğunlukla saat ibresi yönünde gerçek kuzeyden, manyetik kuzeyden ya da 360 dereceden geçen başka birkaç karşılaştırma (referans) noktasından ölçülen yatay yön.
*Not: Bazı kaynaklarda başlangıç noktası kuzey alınıp belirtilen bearing değerlerinin en yakın 90 derecelik kutup yönünden sonra kalan açı değeri kutup harfi (N, E, S, W) ile belirtileceği geçmektedir (Ör: 125° 90° doğu yönünden 125-90=35° saat yönünde sonra, haliyle doğu “E” olduğu için E35° gibi) lakin bir çok havacılık kaynağında bearing’in tanımlaması ve belirtilmesi ile alakalı bu şekilde bir tanımlama bulamadık.
Course ( – ) [Course]:
Yoldaki uçaklar için tasarlanmış uçuş yolu, ILS hattında ise pisti karşılayıcı yol anlamında kullanılan terim.
Heading (HDG) [Uçuş Başı]:
Bir uçağın uzunluğuna ekseninin gösterdiği bir istikamet olup genelde kuzeyden (hakiki, manyetik, pusula veya grid) derece olarak ifade edilir.
Homing ( – ) [Homing]:
Bir uçağın herhangi bir seyrüsefer yardımcı cihazına rüzgâr düzeltmesi yapmaksızın uçması.
Quadrant (QUAD) [Çeyrek Çember]:
Merkezinde seyrüsefer yardımcısı olan, saat yönünde manyetik kuzeyden itibaren 4 dilime ayrılmış bir daireyi ifade eder. Bunlar sırasıyla; KD (Kuzey doğu çeyreği) 000-089, GD (Güney doğu çeyreği) 090-179, GB (Güney batı çeyreği) 180-269, KB (Kuzey batı çeyreği) 270-359 şeklindedir.
Radial (RDL) [Radyal]:
Seyrüsefer cihazları tarafından verilen açısal bilgi.
Track / Flight Track / Ground Track (TR) [İz]:
Bir uçağın çizdiği yolun yer üzerindeki izdüşümü olup istikameti herhangi bir noktada kuzeyden (hakiki, manyetik veya grid) derece olarak ifade edilir.
Azimuth, Bearing, Course, Heading, Radial, Track Örnekleri:
Yönlerle Alakalı Havacılık Q Kodları:
Giriş:
Farklı alanlarda da olduğu gibi havacılıkta da telsiz iletişiminin hızlı ve etkili yapılabilmesi için Q kodları kullanılabilmektedir. Havacılık ile alakalı bazı Q kodları da yönlerle veya yönelimle alakalı anlamlar taşımaktadır ve bu kodlar zaman zaman kullanılabilmektedir. Özellikle direction finding (DF) frezyolojisinde sık kullanılırlar. Güncel ICAO PANS-ABC kısaltmalar kılavuzunda geçen Q kodları bu yazıda verilecektir.
Daha ayrıntılı bilgi ve diğer Q kodları için:
- Bakınız: Q Kodları
Yönlerle Alakalı Havacılık Q Kodlarının Anlamları:
| Q Kodu | Anlamı |
| QDL | Do you intend to ask me for a series of bearings? or I intend to ask you for a series of bearings (to be used in radiotelegraphy as a Q Code) |
| QDM* | Magnetic heading (zero wind) |
| QDR | Magnetic bearing |
| QFU | Magnetic orientation of runway |
| QTE | True bearing |
| QTF | Will you give me the position of my station according to the bearings taken by the D/F stations which you control? or The position of your station according to the bearings taken by the D/F stations that I control was . . . latitude . . . longitude (or other indication of position), class . . . at . . . hours (to be used in radiotelegraphy as a Q Code) |
| QUJ | Will you indicate the TRUE track to reach you? or The TRUE track to reach me is . . . degrees at . . . hours (to be used in radiotelegraphy as a Q Code) |
* işareti olanlar, radyo telefon haberleşmesinde harfleri tek tek fonetik olmayacak şekilde okunarak iletilir.
Yönlerle Alakalı Bazı Q Kodlarının Görsel Olarak Gösterimi:
Uçakta Yönler:
Uçakta yönler denizciliktekine benzer isimlendirilmektedir.
Denizcilikte Geminin Yönleri:
(T.C. Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı – Denizcinin El Kitabı (2010))
- Sol taraf: İskele [Port]
- Sağ taraf: Sancak [Starboard]
- Ön taraf: Baş [Head]
- Önün ilerisi: Pruva
- Arka taraf: Kıç [Aft, Stern]
- Arkanın gerisi: Pupa
- Sol ön taraf: İskele baş omuzluk
- Sağ ön taraf: Sancak baş omuzluk
- Sol arka taraf: İskele kıç omuzluk
- Sağ arka taraf: Sancak kıç omuzluk
- Rüzgarın estiği taraf: Rüzgar üstü
- Rüzgarın estiği tarafın diğer tarafı: Rüzgar altı
(Çeviriler: Google Çeviri)
Havacılıkta Uçağın Yönleri:
- Sol taraf: Port [İskele] ICAO Annex 2
- Sağ taraf: Starboard [Sancak] ICAO Annex 2
- Ön taraf: Nose [Burun] ?
- Arka taraf: Tail [Kuyruk] ICAO Annex 2
(Çeviriler: Google Çeviri)
Diğer Bilgiler:
- Hem denizcilikte hem de havacılıkta; taşıtın iskele tarafını belirtmek için kırmızı, sancak tarafını belirtmek için yeşil ışıklandırma kullanılır. Uçak üzerindeki ışıklandırma, bu yazının konusu değildir.
- Yolcular; genellikle hem denizcilikte hem havacılıkta iskele tarafından indirilip bindirilir. Gemilerin yanaştığı yere de iskele denir ve gemi sol tarafını yanaştırır. Havacılıkta da benzer şekilde olmasını genel kaynaklar denizcilikten gelen bir gelenek olarak açıklamaktadır.
Ayrıca Bakınız:
Güncellemeler:
Ana Kaynaklar:
- ICAO Doc 8400 – PANS-ABC ICAO Abbreviations and Codes (9th Ed. Amend. 33)
- ICAO Doc 9713 – International Civil Aviation Vocabulary (3rd Ed.)
- DHMİ Havacılık Terimleri Sözlüğü (2. Baskı 2022)
- CAE Oxford Aviation Academy – ATPL Book 10 General Navigation (2018)
Yazar Hakkında
