RNAV Substitution | Konvansiyonel Rota ve Prosedürlerin RNAV ile Uçulması [ICAO+EASA]

Giriş:

RNAV Substitution hakkında:

Günümüzde uçaklarda bulunan RNAV sistemleri ile konvansiyonel prosedürleri uçmak daha kolay hale gelmiştir lakin konvansiyonel prosedürlerin genellikle esas aldığı VOR, NDB gibi yer tabanlı seyrüsefer sistemleri ile uçaktaki RNAV sistemlerinin çalışmaları ve prosedür tasarım esasları çok farklıdır. Genellikle RNAV/RNP prosedürlerinin güvenli alanları belli bir genişlik esasına göre tasarlanırken konvansiyonel seyrüsefer yardımcılarını temel alan prosedürlerin güvenli alanları belli bir noktadan hüzme şeklinde genişleyecek şekilde tasarlanmaktadır. Haliyle RNAV sistemleri ile konvansiyonel rota veya prosedürlerin uçulması ile alakalı bazı operasyonel usuller ve sınırlar belirlenmelidir. Bu duruma “RNAV Substitution” denilmektedir.

RNAV Substitution ve kuralları, daha önceden FAA ve bazı havacılık otoritelerinin yayınlarında geçse bile, ICAO dokümanlarında kendisine kapsamlı olarak ancak ICAO PANS-OPS cilt III’ün 1. baskısının 3/11/22 tarihli 2. düzeltmesinde yer bulabilmiştir. Ondan önce konu ile alakalı 2021 yılının 50 numaralı ICAO State Letter’i yayınlanmıştır.

Konvansiyonel kelimesi hakkında:

“Konvansiyonel” kelimesi, İngilizce’deki “Conventional” kelimesinin Türkçe’ye geçmiş halidir, “geleneksel” manasına gelmektedir. TDK sözlüğünde de bulunmaktadır. “Geleneksel” kelimesi yerine “konvansiyonel” kelimesini kullanmak, Türkçe’yi yozlaştırmaktan öteye gidemez. Ayrıca “Konvansiyonel” kelimesi, “konveksiyonel” kelimesi ile karıştırılmamalıdır. “Konveksiyonel”, fizikte ısı ile alakalı kullanılan bir terim olan “konveksiyon” kelimesinden türemiştir.

ICAO:

Genel:

RNAV Substitution, FMS/RNAV sistemlerinin geleneksel radyo seyrüsefer yardımcılarının yerine kullanılması kabiliyetidir.

RNAV Substitution’un bazı operasyonel kazançları olabilir:

• Uçuş ekibinin iş yükünün hafiflemesi.
• Uçuş ekibinin aletli yaklaşma çeşitlerini benzer şekilde uygulayabilmesi.
• Günümüz seyrüsefer sistemlerinin tam kabiliyetini kullanarak durumsal farkındalığı arttırabilir.

RNAV Substitution, geleneksel prosedürlerin seyrüsefer veritabanına işlenmesine dayalıdır lakin bu sistem temelde bu iş için tasarlanmamıştır. Haliyle benzer güvenlik seviyesini sağlamak için çeşitli operasyonel usul ve sınırlamalar olmalıdır.

_{ICAO PANS-OPS vol III 1.1}

Sınırlamalar:

NOT: Bu bölüm, RNAV Substitution’un sınırlamalarını ve bunun uygulanabilmesi için operatörün uyması gereken operasyonel kriterleri ve işletme kriterlerini tanımlar.

RNAV Substitution, uçuşun her safhasında kullanılabilir.

• NOT: RNAV Substitution uygulanan geleneksel yaklaşma prosedürünün ilgili seyrüsefer yardımcısının izlenmesi halinde RNAV Substitution final segmentte de kullanılabilir..

RNAV Substitution, şu durumlar için veya yerine kullanılabilir:

• Aşağıdakilere göre konum veya mesafe hesaplaması:
  > VOR
  > Marker
  > DME fix
  > VOR radyali veya NDB yönü ve DME mesafesi ile belirlenen fix.
• VOR veya NDB’ye/den TO/FROM yön bulması.
• VOR, NDB veya DME fix’inde Hold.
• DME arc
• Geleneksel ayrılış, varış, yaklaşma veya rota. (Aletli yaklaşma prosedürünün son yaklaşma aşamasındaki (FAS) yatay rehberlik haricinde.)
• Chartın özel bir geleneksel seyrüsefer yardımcısı gerekliliğini belirttiği prosedürlerde. Örneğin “ADF required”.

NOT: RNAV Substitution’un, radyo seyrüsefer yardımcısının hizmet dışı olduğu geleneksel radyo seyrüsefer yardımcılarına dayalı bir rotada veya prosedürde seyrüsefer için uygulanması amaçlanmamıştır.

RNAV Substitution, bir rota veya prosedürün AIP yayınlarında veya NOTAM’la “not authorized” şeklinde kullanılmayacağı belirtilmesi halinde uygulanmamalıdır.

_{ICAO PANS-OPS vol III 1.2}

Operasyonel kriterler:

RNAV Substitution uygulayabilmek için operatörün RNAV 1, RNP 1 veya A-RNP için yetkilendirilmiş olması gerekmektedir.

NOT: RNAV 1’in yetkilendirildiği durumlarda, on-board performance monitoring and alertingin eksikliğini azaltmak için GNSS’nin kullanılması gerekebilir.

Uçaktaki FMS/RNAV sisteminin RNAV 1, RNP 1 veya A-RNP onaylı olması gerekmektedir.

Operatör, şunları yayınlamalı ve belgelendirmelidir:

• RNAV Substitution’un kullanımıyla alakalı poliçe yayınlamalı. Kendi operasyonel kısıtlamalarına göre RNAV Substitution’un kullanımını bazı durumlarda kısıtlayabilir.
• FMS/RNAV’ın RNAV Substitution için kullanılabilmesi için uçağın AFM, QRH gibi kılavuzlrına da dayanarak standart operating procedures geliştirmeli.
• RNAV Substitution için eğitim programı. Eğitim, sınırlamaları ve operasyonel kriterleri içermelidir. Gerektiği takdirde eğitim, dispatcher gibi diğer uçuş harekatından sorumlu kişileri de kapsayabilir.

Operatör, asgari ekipman listesi (MEL)’de bulunan FMS, RNAV ve bunlarla ilgili olabilecek GNSS gibi diğer sistemlerin RNAV Substitution’a göre güncellenmiş olduğundan emin olmalı.

Operatör, geleneksel seyrüsefer yardımcılarının FMS/RNAV veritabanında bulunduğunu doğrular.

RNAV Substitution kullanılması zorunlu değildir, ancak geleneksel seyrüsefer rotasını içeren hava trafik izinleri ile uyumlu olması için operatör tarafından bir seçim olarak yetkilendirilebilir.

_{ICAO PANS-OPS vol III 1.3}

Operasyonel prosedürler:

Pilot-in-command şunlardan sorumludur:

• GNSS’nin kullanımıyla alakalı uçuş öncesi prosedürlerin uygulanması, örneğin uygunsa receiver autonomous integrity monitoring (RAIM) kontrolü.
• Seyrüsefer veritabanının güncel olduğunun kontrolü.
• Kullanılan waypointlerin ve prosedürlerin seyrüsefer veritabanından alındığından emin olunması.
• Özellikle bir ILS ile ilişkili offset DME’nin yerini almak için RNAV Substitution’un kullanıldığı durumlarda, waypoint sıralamasının, track açılarının ve kullanılan herhangi bir prosedürün mesafelerinin makullüğünün doğrulanması.
• FMS/RNAV ve GNSS sistemlerinin çalışır olduğundan emin olunması.
• AFM ve üreticinin belgelerindeki RNAV Substitution herhangi bir sınırlamasına uymak.

_{ICAO PANS-OPS vol III 1.4}

Holding:

NOT: ICAO PANS-OPS içerisinde geleneksel holding prosedürlerinin RNAV ile uçulması “RNAV Substitution” başlığının dışında bahsedilmiştir.

Geleneksel holding paternleri, bir RNAV sisteminin yardımıyla uçurulabilir. Bu durumda RNAV sisteminin otopilot için rehberlik sağlamaktan başka bir işlevi yoktur. Pilot, uçağın, PANS-OPS holding değerlerine göre alan hız, yatış açısı, zamanlama ve mesafe değerlerine uymasını sağlamaktan sorumlu olmaya devam eder. _{ICAO PANS-OPS vol I 3.3}

RNAV sisteminin RNAV olmayan holding prosedürlerinde kullanılması durumunda pilot, inbound trackı, holding fixini her geçişte dönüş yönü ve holding fixinde konum doğruluğunu doğrulamalıdır. _{ICAO PANS-OPS vol I 3.4.1}

Bazı EASA Farklılıkları:

Genel olarak ICAO PANS-OPS maddeleri, EASA Air Ops içerisindeki çoğu maddeyi kapsamaktadır. Ayrıca EASA Air Ops’da, çeşitli gereklilikler ile alakalı şartnameler de belirtilmiştir. Bazı göze çarpan farklılıklardan şu şekildedir:

• RNAV Substitution, yer tabanlı veya uçaktaki cihazın mevcut olmadığı durumlarda ADF, VOR, marker yerine uygulanabilir.
• DME için RNAV Substitution, yerdeki DME transponderinin serviş dışı olduğu veya uçaktaki DME alıcı-vericisin uçuşta serviş dışı olduğunun bulunması durumlarında uygulanabilir. GNSS mesafesi hesaplanırken pilot tetikte olmalıdır çünkü bazen mesafelerde farklılık olabilir.
• DME için RNAV Substitution, DME alıcı vericisi uçakta kurulu değilse ya da uçuştan önce çalışmadığı bulunursa uygulanamaz.

_{EASA Air Ops AMC1 NCO.IDE.A.195(a), GM1 NCO.IDE.A.195(a)}

Yazar Notları:

• Uçurduğunuz uçakla alakalı FCTM kılavuzunda veya havayolunuzun SOP’unda çeşitli ek usul veya sınırlamalar bulunabilir, AFM veya FCTM kılavuzlarında çeşitli geleneksel yaklaşma prosedürü türüne göre denenmiş RNP değerleri verilebilir. Örneğin Boeing 737 NG FCTM’si:

• Her ne kadar RNAV Substitution, arızalı seyrüsefer yardımcılarının yerine kullanılmak üzere tasarlanmamış olsa da bazı ülkelerin sivil havacılık otoriteleri buna izin vermektedir.
• EASA Air Ops kuralları genel olarak ICAO’nunkilere benzemektedir.
• FAA’da tanımlar farklıdır, kurallar bakımında da bazı farklılıklar bulunmaktadır. Ayrıntılı bilgi için FAA AC 90-108 Advisory Circular’ına veya FAA AIM 1-2-3 bölümüne bakabilirsiniz.

Ayrıca Bakınız:

• ATS havayolu isimlendirmesi.

Ana Kaynaklar:

• ICAO Doc 8168 PANS-OPS Vol III 1st Ed. Amend 2
• ICAO Doc 8168 PANS-OPS Vol I 6th Ed. Amend 10
• EASA Air Operations December 2022

Yazar Hakkında